ГКУ "РЕСПУБЛИКАНСКИЙ ДОМ НАРОДНОГО ТВОРЧЕСТВА имени ЗАСЛУЖЕННОГО АРТИСТА РФ К.А. ЕВЛОЕВОЙ"

МИНИСТЕРСТВО КУЛЬТУРЫ РЕСПУБЛИКИ ИНГУШЕТИЯ

Версия для слабовидящих

Ингушская сказка о том, "Как Г1арбаш небылицы слушала"

Сказка записана в 1981г. со слов Алаудина Заамиевича Мерешкова

1908г.р., жителя с. Альтиево Назрановского района ЧИАССР

Мерешковым Султаном Алаудиновичем.

(Кепатехаб «Г1алг1ай багахбувцама цхьадола йоазонаш».: Назрань, 2012.)

Г1АРБАШИ ОАПАШ БУВЦА САГИ

(Г1алг1ай фаьлг)

Дала шоана дика дувцарг, дикаца шо хьалха дахарг, вонна т1ехьа теттарг, х1анз аз шоана бувцаргба фаьлг.

Моцаг1а-моцаг1а ширача замалахь новкъа ваьнна вода саг лаьцав Г1арбаша. Ц1ера юхе а хайна, цо аьннад: «Со хьайга д1айистхиллалца 1а сона оапаш ца бувце, аз кха а вилла, ватта а ватта, вуаргва хьо», аьнна.

Шийна ца валар духьа из саг волавеннав, Г1арбаша оапаш бувца. «Са наьна да валехьа со говрашка воаллар. Цу хана бар дика истий, дикача сесага ц1и Г1оара-Г1оатам яр, шоллаг1ча дикача сесага ц1и Г1ейш-Тейш яр, кхоалаг1а цхьа лоадам боаца Говра-горсингаш вай бувца а безац. Со вахар сайна маькх яттийта Г1оара-Г1оатам йолча. Цо сона еттар в1ашаг1айоаллаш йоаккха кхоъ маькх. Мангал, шода, йолхьинг ийца со мангала вахар. Делкъийна х1ама даа со хьавеча маькх ах хьайохайича, цу юкъе йоаллар акха газа, са маькх юаш. Из д1аедар сох кхера а енна, аз мангал кхессар цунна т1ехьа. Шин му1а юкъе мангала г1ол яллийса, д1а а хьа а еддача акха газа, йоккха аре хьекха 1ойиллар сона. Шоллаг1а со х1ама яа д1ат1авахача, маькха юкъе цхьогал даг1ар. Из д1адедача лосттадаь йолхьинг техар аз. Йолхьинга-шода юкъе корта а баллийса паркх-токхар яь йол 1ооттайир цхьогало.

Йол хьекха а ма яьннайий аьнна, сало1аш со ваг1аш, дехьа босе йоахка говраш къаьхкар. Говраш сенах къехк хьажа вахар со. Говрашта юкъе баьца сагал баг1ар уж къехкаеш. Д1акхайда хьа а лаьца, джелтий говзаш а болабаь, цунна царга ланаш а тохийта, кховзткъе кхоъ кхал хьалха а яьккха, лоам вахар со уж йоажае. Уж кхалаш йийтта, цар шурех нахча а яьккха, эрсий, вайнаьхе ши зунгат дагара догох яьча вордах д1а а дежа, ц1авоаг1ар со. Вайнаьха зунгат юхаг1ерташ санна хеташ цунна саьрг техар аз. Цу саьргех лакха г1ала а хинна цу бухье ваг1а виссар. Т1аккха са доттаг1ий дагабехар сона. «Ва Хилт1а-Билт1ий, Шара-Хингалий, г1о де сона», - аьнна кхайкар со царга. Аз хьекха ц1ог1а хеза оарцаг1баьхкар са доттаг1ий. Са г1ов-машар довзаш болча царна, б1аргкхеташше хайра согара хьал. Чехкка ваха цхьанне йол ера, вокхо ча дера. Цар новкъосталца со 1оваьлар г1алий бухьера.

Оаха кхаьнне барт бир къоалах даха. Герза кхоачам ер а бар тха: Хилт1а-Билт1ега мукъ боаца тур дар, Шара-Хингалега бурилг ежа моакхаза тепча яр, сога духь доаца урс дар. Говраш т1а хайша тхо долхаш, тхона дайра доккха хий. Зама ахкан аьтинга-бутт бале а, баь б1асийна ша бар. Хьогала яла йоахкаш тха говраш яр. Хилт1а-Билт1е тур техача лич баккханзар шанах. Шара-Хингале тепча техача лич баккханзар. Аз хьабаьккха сай корта теха ша каг а баь, говрашта хий моладир.

Говрашта хий а моладаь, д1ахо бихьар оаха тхой никъ. Цхьан юрта кхаьчар тхо, д1ачудахар тхо юрта йисте даг1ача цхьан г1ийлача ц1аг1а. Тхо д1ачудаьлча цу чу цхьаккха саг вацар. Пен оаг1ув бизза хьалъетта сискалаш латтар. Тхоаш меца хиларах Хилт1а-Билт1ий тур детташ воаллар сискалах, Шара-Хингалий тепча тоха г1ерташ вар. Цхьабакъда, сискалах лич боаккхалацар. «-Хьая сога, аз ахйоаккхаргья ер», аьлар аз. Кулгаш шелденна волча аз хьаийца гон 1от1атохашше, йист яьлар сискалах. Хилт1а-Билт1е б1арг баьккха, Шара-Хингале лерг даьккха, на1ара санаг1а даьккха, арара чувоаг1а фусам-да а вийна, лоалахочун карта ткъам баьккха, дехьа лоалахочун аьла хол ийца, сигала яхар сискала ч1егилг. «Фусам-да ма веннавий вай карах», аьнна, д1адаха даьлар тхо.

Тхо долхаш, тхона вайра йоккхий тамашаш еш воалла саг. Аз хаьттар:

-Ма тамаше х1амаш я 1а ераш», аьнна. Цо аьлар:

-Ераш яц тамашаш, хьа г1овна т1а боаца корта ба тамаш,- аьнна. Аз кулг техача корта баг1ацар.

Са корта мича бахаб?,- аьнна, хаьттар аз сай новкъосташка.

-Тхона сенах хов хьа корта мича бахаб, хьона хьайна из мичахьа ба ца ховш хилча. 1айха ша бохабича юха 1ат1абег1арий 1а?- аьлар цхьан новкъосто.

-Бог1анзар,- делар аз.

Говраш хаьхка юха дахар тхо, тхоаш хиннача. Тхо д1адахача котама шийтта к1ориг т1ехьа а яьккха лелаш бар са корта. Хьа а ийца юха 1от1абег1ар аз.

Г1арбашо аьлар: -

Хьабаьккха корта муа боацаш 1от1а мишта бег1аб 1а?- аьнна.

-Оапаш бийца ваьннавий со? - аьлар къонахчо г1арбашага.

-Ваьннавар, даьра, хьо-м аьхки ша баьча хи т1а ма кхаьчче а, - аьннад Г1арбашо.

Иштта оапаш бувца харах ц1авенав из Г1арбаша ца вувш.

Каи боджи вайна юкъе, урси, мукхи царна юкъе.

******************************************************************************************

Перевод на русский язык С.А. Мерешкова

(Волшебные сказки Ингушетии/[сост. и лит. обработка М.В. Базоркина; под общ. Ред. М.Б. Газдиевой; худ. А.И. Базоркина, Я. Седова] – М.: Рипол классик, 2012.- 200 с.: ил.- (Волшебные сказки со всего света).

Сказка о том, как гарбаш небылицы слушала

Чтобы Всевышний вам помогал, чтобы в хорошем вы были впереди других, а в плохом позади, я вам сказку расскажу.

Как-то раз в стародавние времена страшная ведьма – гарбаш поймала путника. Сев возле костра, она сказала:

- А ну-ка, рассказывай мне небылицы, пока я тебя не перебью. Если соврать не сумеешь, я тебя изжарю на костре и съем.

Парень начал рассказывать:

- Еще до рождения своего дедушки я пас коней. Одна хорошая женщина по имени Гоара – Гоатам испекла мне два больших хлеба. Взяв косу, вилы, грабли, я пошел на сенокос. В полдень, придя на обед, я разломал первый хлеб и увидел, что внутри сидит дикая коза и ест мой хлеб. Испугавшись меня, она убежала, а я ей вслед бросил косу. Она застряла между рогов, и коза, убегая, скосила все сено.

Решив продолжить обед и разломав второй хлеб, я увидел внутри лису. Она тоже убежала. А я вслед ей бросил грабли. Голова лисы застряла в граблях, и лиса, бегая по сенокосу, собрала все сено в кучи.

Обрадовался я, что сено уже скошено и собрано, решил отдохнуть на склоне и вдруг увидел, что кони испугались. Я пошел узнать, в чем дело. Среди коней сидела травяная блоха и пугала их. Поймав ее, я пригласил мастеров, чтобы они ее подковали. Затем уехал в горы пасти шестьдесят три кобылы. Подоив этих кобыл, сделал сыр. Изготовил я бричку из топорища и впряг двух муравьев. Почувствовав, что один муравей ленится идти, я ударил его прутиком. Он превратился в высокую башню, и я оказался наверху, но не знал, как спуститься. Тогда я вспомнил о друзьях. «Эй, Хилта-Билтий, Шара –Хингалий, помогите мне!» - крикнул я им. Услышав мои крики, друзья пришли на помощь. Увидели меня и мигом поняли, что к чему. 

Тут же один принес сено, другой - солому. С их помощью я слез с башни. Мы втроем решили совершить побег. Оружие у нас было такое: у Хилта-Билтия –шашка без ручки, Шара- Хингалий владел кремневым пистолетом без набалдашника, у меня был нож без острия. Ехали мы на конях и увидели реку. Она вся была скована синим льдом. Наши кони умирали от жажды. Хилта-Билтий шашкой ударил по льду, Шара-Хингалий из пистолета стрельнул, но лед не поддавался. Я снял с плеч свою голову, ударил ею и разбил лед. Напоив коней, мы поехали дальше. Оказавшись у какого-то села, зашли в хибару. Там никого не было, а вдоль стены лежали лепешки–чуреки. Мы были голодны. Хилта-Билтий бил шашкой по чурекам, Шара- Хингалий стрелял по ним, но друзья не могли взять  ни кусочка. «Дайте мне, я попробую», - сказал я. Хотя руки были замерзшими, я ударил чуреком по колену. Отломившейся кусочек ударил в глаз Хилта-Билтия, оторвал ухо Шара-Хингалию, сорвал дверной косяк, убил заходящего хозяина, вырвал часть забора соседа с одной стороны, захватил с собой скирду сена соседа с другой стороны и улетел в небо.

«Хозяин погиб от наших рук», - опечалились мы и решили уйти. По пути мы увидели волшебника. Я спросил: «Какие чудеса ты творишь?». Он ответил: «Самое чудесное то, что на твоих плечах нет головы». Я схватился за голову, но ее не было.

«Где моя голова?» - спросил я попутчиков. «Откуда нам знать, где твоя голова, коли ты сам не знаешь, где она. Когда лед разбил, ты обратно поставил ее на место?».  «Нет» - ответил я.

На конях мы поскакали туда, где были. Когда мы  приехали, моя голова гуляла вместе с двенадцатью цыплятами. Я поймал ее и водрузил на место.

Гарбаш удивилась:

- Как же ты снятую голову без шрама на место поставил?

- Так ты догадалась, что это неправда? – спросил мужчина ведьму.

- Конечно, еще тогда, когда ты летом увидел реку во льдах, - ответила гарбаш.

И ведьма отпустила парня домой. Вот так, будучи умельцем рассказывать небылицы, он вернулся живым и невредимым. И все соседи часто приходили к нему сказки слушать.

Так пусть будет добро с ним и со всеми нами!

----------------------------------------

Гарбаш (инг.) - ведьма.

11:22
Решаем вместе
Есть предложения и замечания по поводу нашей работы? Напишите — решим!